როგორ იქცა მანქანა სტატუსის სიმბოლოდ და რატომ უნდა დავამარცხოთ ეს დამოკიდებულება

მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანები თანდათანობით იაზრებენ პირადი ავტომობილის ყოლის ხარჯებს, მანქანები მაინც სტატუსის სიმბოლოს ინარჩუნებენ. მასზე ემოციური დამოკიდებულება ხელს უშლით ადამიანებს მიიღონ თავიანთი ჯანმრთელობისთვის, ფინანსური კეთლიდღეობისთვის და გარემოსთვის სასარგებლო გადაწყვეტილებები.

ამ დამოკიდებულების დასამარცხებლად, აუცილებელია გავიაზროთ, თუ როგორ იქცა მანქანა სტატუსის სიმბოლოდ და დავუპირისპირდეთ ამ ნარატივს.

მანქანა, როგორც სტატუსი საზოგადოებაში

1900-იანი წლები სწრაფი ეკონომიკური, ტექნოლოგიური და კულტურული ცვლილებების ხანა იყო. პირველად კაცობრიობის ისტორიაში დაფიქსირდა ძრავიანი ფრენა (1903) და სამყარო მთვარეზე ადამიანის პირველი ნაბიჯების მომსწრე გახდა (1969). ბევრისთვის ავტომობილი პროგრესისა და თანამედროვეობის ინდიკატორად იქცა.

მსოფლიო ომებს მოჰყვა ეკონომიკური ბუმი, განსაკუთრებით კი, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, აქტუალური გახდა კონსუმერიზმი, მეზობელ ქვეყნებთან შეჯიბრების ტენდენცია. მოსახლეობის რაოდენობის ზრდასთან ერთად, მანქანები აღქმული იყო, როგორც ქალაქებში თავისუფლად გადაადგილების უკონკურენტო საშუალება. 

მოდი, განვიხილოთ 4 მაგალითი ამ ფენომენის უკეთ გასააზრებლად.

ფუფუნება მაღალი კლასისთვის

პირველ მანქანებს არ სჭირდებოდათ გენიალური მარკეტინგული კამპანია, რათა ისინი სიმდიდრისა და პრივილეგიის ნიშანი ყოფილიყო. 

მანამ, სანამ ჰენრი ფორდი 1908 წელს მასობრივი წარმოების Model T-ს წარადგენდა, ხელნაკეთი მანქანები მყიდველებს დღევანდელი ღირებულებით $30,000.00-ზე მეტი უჯდებოდათ.

Model T კი საშუალო კლასზე იყო გათვლილი და მისი ღირებულება დაახლოებით $850-ს შეადგენდა. ეს თანხა მომდევნო ათწლეულებში განახევრდა კიდეც.

მიუხედავად იმისა, რომ მანქანები მასობრივად გავრცელდა, მათ კვლავ შეინარჩუნეს პრესტიჟულობისა და პროგრესის სიმბოლო.

გაყიდული ოცნება

პირველი მსოფლიო ომის შემდგომი ათწლეულის მსგავსად, 1920-იანი წლებიც ბევრ ქვეყანაში ეკონომიკური აღმავლობის პერიოდი იყო. საავტომობილო ინდუსტრია მუდმივად იზრდებოდა, დაარსდა მრავალი ძვირადღირებული ბრენდი, რამაც მანქანა გააიგივა სიმდიდრესა და ფუფუნების საგანთან, ამას კი, თავისთავად მოყვებოდა სტატუსი სოციუმში.

მანქანის რეკლამებმა, რომლებიც ორიენტირებული იყო ტექნოლოგიურობასა და ხელმისაწდომობაზე, დაიწყო ოცნების გაყიდვა – ელეგანტურობა, სტატუსი, ცხოვრების წესი, რაც პირდაპირ უკავშირდებოდა მანქანის მფლობელს. მანქანა იქცა კულტურის ნაწილად, ძვირადღირებული ავტომობილების წარმოება კი შეერთებულ შტატებსა და ევროპაში მეორე მსოფლიო ომამდე მაღალ ნიშნულს აღწევდა.

რომანტიზება ჰოლივუდში

მე-20 საუკუნის შუა ხანებში ჰოლივუდმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა მანქანის ყოლის გარომანტიზებაში და სტატუსის სიმბოლოდ გადაქცევაში. ცნობილ ფილმებში წარმოდგენილი იყო ელეგანტური მანქანები და ქარიზმატული მსახიობები — ეს კიდევ უფრო აძლიერებდა კავშირს მანქანებსა და სტატუსს შორის. 

ამის ერთ-ერთი საუკეთესო მაგალითია 1968 წლის კრიმინალური ფილმი Bullit ლეგენდარული სტივენ მაკქუინის მონაწილეობით. ფილმმა ხელი შეუწყო როლინგების, უდაბნოს ჩექმებისა და მძლავრი მანქანების პოპულარიზაციას. ფილმის ცნობილმა დადევნების სცენებმა ფორდ მუსტანგის და დოჯის 1968 წლის მოდელები ყურადღების ცენტრში მოაქცია, ამ მოდელების გაყიდვები კი თითქმის გასამმაგდა.

ავტომობილების დეფიციტი სოციალისტურ ქვეყნებში

მე-20 საუკუნის ევროპაში სოციალისტური ქვეყნები ხშირად განიცდიდნენ საქონლისა და მომსახურების, მათ შორის მანქანების დეფიციტს. პირადი ავტომობილის ყიდვა ხანგრძლივ ბიუროკრატიულ პროცესებთან იყო დაკავშირებული, რასაც შესაძლოა 10 წელის კი დასჭირვებოდა!

მანქანის ყოლა არა მხოლოდ პრივილეგია იყო, არამედ მისი შეძენის ნებართვა ხშირად პიროვნების პოზიციის, კავშირებისა და სოციალური სტატუსის გათვალისწინებით გაიცემოდა. იმპორტირებული მანქანები იმდენად იშვიათობა იყო, რომ მხოლოდ მაღალი თანამდებობის პირებისთვის იყო ხელმისაწვდომი.

1985 წელს საბჭოთა კავშირში ყოველ 1000 ადამიანზე 45 მანქანა იყო. აშშ-ში კი ეს რიცხვი 744,5 გახლდათ. საბჭოთა კავშირი 1991 წელს დაიშალა, თუმცა მანქანის ფლობა კვლავ სოციალურ მდგომარეობასა და სტატუსთან ასოცირდებოდა. 

2017 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მილენიალები ზოგადად ნაკლებად არიან დაინტერესებულნი მანქანის ყოლით, ვიდრე მათი მშობლები, ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში საპირისპირო ტენდენცია შეინიშნება – ამ ქვეყნებში ავტომობილის მფლობელთა რიცხვი საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ გაიზარდა და კვლავ პრესტიჟულობის ძლიერ სიმბოლოდ რჩება.

მანქანების უარყოფითი მხარე

მიუხედავად იმისა, რომ მანქანები ერთ დროს პროგრესის სიმბოლოდ ითვლებოდა, ახლა ის გარემოსდაცვითი სოციალური პრობლემების ერთ-ერთ ძირითად წყაროდ მიიჩნევა.

მანქანების გამონაბოლქვი იწვევს ჰაერის დაბინძურებას, მავნე აირების გამოყოფას — ამას კი მივყავართ კლიმატის ცვლილებებამდე და ჯანმრთელობის პრობლემებამდე. საცობები, გადატვირთული მოძრაობა ქალაქში ზრდის სტრესს ადამიანებში, საწვავის მოხმარებას და ხმაურს. 

მანქანებზე ორიენტირებული ურბანული დაგეგმარება ხშირად მწვანე ადგილების ხარჯზე ხდება. ეს ხელს უშლის ადამიანებს აირჩიონ ცხოვრების აქტიური და ჯანსაღი რეჟიმი.

მანქანის ყოლა დიდი ხარჯია. ფინანსური მრჩევლები გირჩევენ დახარჯო შემოსავლების მაქსიმუმ 15% ტრანსპორტზე, საწვავის, დაზღვევისა და პარკინგის ხარჯების ჩათვლით.

თუმცა, ტრანსპორტი ბევრ რეგიონში საყოფაცხოვრებო ხარჯების მოწინავე სამეულში შედის, მათ შორის აშშ-სა და ევროპის ქვეყნებში. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ადამიანები 2-3-ჯერ მეტს ხარჯავენ მანქანებზე, ვიდრე თავიანთ ჯანმრთელობაზე ან თუნდაც ჰობზე. 

ასევე, მანქანები გარდაცვალებისა და ჯანმრთელობის დაზიანების ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი მიზეზია. მსოფლიოში ყოველწლიურად 1.3 მილიონი ადამიანი იღუპება საგზაო ავარიების შედეგად. ეს მაჩვენებელი 1 299 990-ით აღემატება ზვიგენების მსხვერპლთა რაოდენობას (ყოველწლიურად 10-მდე შემთხვევა). 

მიუხედავად ამისა, მაინც ზვიგენების უფრო გვეშინია ვიდრე ფოლადის ბეჰემოთების. ზვიგენების მიმართ ეს არარაციონალური შიში გაძლიერდა 1975 წლის ფილმის “ყბების” გამო.

ჩვენივე აკვიატების წინააღმდეგ

მიუხედავად იმისა, რომ მანქანებმა უდავოდ შეცვალეს ჩვენი ცხოვრება, დროა გავიაზროთ ის არაჯანსაღი დამოკიდებულება და აღქმა, რომელიც ავტომობილს სტატუსის სიმბოლოსთან აკავშირებს.

ნაკლები ავტომობილი გზებზე ჩვენს ცხოვრებას გააუმჯობესებს, შემცირებული გამონაბოლქვი ჰაერში დადებითად აისახება ჩვენს ჯანმრთელობაზეც. 

ეკომეგორბულ სატრანსპორტო ალტერნატივებზე კონცენტრირებით და მატერიალური საკუთრების გადააზრებით ჩვენ შევძლებთ შევამციროთ ჩვენი ეკოლოგიური კვალი გარემოზე და გავაუმჯობესოთ ჩვენი ცხოვრების ხარისხი.

ასე რომ, ავიღოთ გეზი წარმატებისკენ, რომელიც ჩვენი საერთო კეთილდღეობით განისაზღვრება — და არა მანქანის ემბლემით.